Witold Gombrowicz jest XX-wiecznym pisarzem i ikoną literacką w Polsce, którego dzieła kwestionowały reżimy okupujące kraj. Badamy życie i pracę tego wielkiego mistrza literackiego.
Witold Gombrowicz został opisany jako najlepszy pisarz, a myśl leżąca u podstaw jego pracy łączy go z filozofami Rolandem Barthesiem i Jean-Paulem Sartre. Fantastyczny i absurdalny z silnymi powiązaniami z egzystencjalizmem, strukturalizmem i satyrą, został okrzyknięty przez Milana Kunderę jednym z wielkich powieściopisarzy XX wieku, a jednym z jego najgłębszych przez Johna Updike'a. Antynacjonalista z głębokim wglądem psychologicznym, jego praca kwestionuje i atakuje nasze idee kultury, formy, prawdziwej autentyczności i samej literatury. W 2004 r. Jego rodzima Polska świętowała swoje życie i twórczość, ogłaszając go rokiem Gombrowicza, ale nadal pozostaje w dużej mierze nieznana na Zachodzie. Gdy ktoś bierze pod uwagę jego szacunek, trudno zrozumieć jego względną anonimowość. Czy czytelnicy odeszli od szczególnie idiosynkratycznej formy modernizmu Gombrowicza? Czy jego ataki na kulturę są wyobcowane? Czy jest to coś zagubionego w tłumaczeniu?
Życie i twórczość Witolda Gombrowicza
Gombrowicz urodził się w 1904 r. W Kongresowej Polsce, która znajdowała się wówczas pod panowaniem carów rosyjskich. Podobnie jak wielu wielkich ubiegłego wieku, jego życie dotknęło wojna i wygnanie. Po wyjściu z Polski do Ameryki Południowej na pokładzie polskiego statku wycieczkowego, Gombrowicz ostatecznie znalazł się w argentyńskiej stolicy Buenos Aires bez pieniędzy i znajomości języka hiszpańskiego. Na pokładzie naziści zaatakowali Polskę, a później sowieccy komuniści. Gombrowicz spędził następne trzydzieści lat swojego życia na wygnaniu, najpierw w Buenos Aires, gdzie przebywał przez prawie dwadzieścia pięć lat, a następnie we Francji, po krótkim okresie spędzonym w starych Niemczech Zachodnich. Przed tym wygnaniem Gombrowicz rozpoczął już obiecującą karierę literacką, która obejmowała zbiór opowiadań Wspomnienia o czasach niedojrzałości (1933) i Ferdydurke (1937). Pojawiły się również dwie pierwsze części Opętanego pod pseudonimem Zdisław Niewieski. Początkowo studiując prawo i uzyskując tytuł magistra na Uniwersytecie Warszawskim, Gombrowicz udał się do Paryża, aby kontynuować studia. Wrócił do domu w poszukiwaniu pracy, ale nie znalazł żadnego w swoim wyszkolonym zawodzie. Wtedy Gombrowicz zaczął pisać.
Ze wszystkich swoich wczesnych dzieł Ferdydurke jest chyba najbardziej znany, szczególnie w kręgach literackich. Dziwna opowieść o młodym człowieku zniewolonym przez jego starego nauczyciela i wrzuconym z powrotem do klasy, Ferdydurke jest eksploracją problemów młodości i niedojrzałości. Jest to fragment krytycznego badania, klasowego w polskim społeczeństwie i podróż przez galerię twarzy publicznych, w których ludzie zakładają ukrywanie siebie. Często uważany jest za atak na totalitaryzm i ucisk, a wiele osób łączy to z tym, co miało nastąpić w Polsce z nazistowskimi i sowieckimi poddaniami. Trzeba jednak pamiętać, że po napisaniu Ferdydurke dwa lata przed wybuchem wojny i późniejszej okupacji Gombrowicz atakował coś innego. Po pierwotnym odrzuceniu idei powieści i dążeniu do zakwestionowania formy w jak największym stopniu, można argumentować, że sama powieść dotyczy ucisku kultury i totalitarnych idei literatury, w szczególności formy powieści. W swoim wydaniu Ferdydurke spolaryzowała opinię, a zagorzali obrońcy witali jego geniusz, a rozwścieczeni napastnicy nazywali go dziełem szaleńca.
Dwa lata później Gombrowicz był załamany i polegał na dobroczynności polskich emigrantów w swoim nowym domu w Buenos Aires. W końcu próbował wkroczyć do argentyńskich kręgów literackich, prowadząc wykłady w kawiarniach i wydając hiszpańskie tłumaczenie Ferdydurke (1947). W owym czasie tłumaczenie to nie miało większego wpływu, jednak obecnie jest uważane za znaczące wydarzenie w argentyńskiej historii literackiej.
W 1953 r. - w czasie, gdy pracował jako urzędnik bankowy - prawdopodobnie najważniejsza praca Gombrowicza pojawiła się po raz pierwszy. Po opublikowaniu opowiadań od 1951 r. Przez Kultura, polski magazyn literacki z siedzibą w Paryżu, Gombrowicz zaproponował coś innego. Fragmenty Dzienniczka były namiętną obroną polskiej kultury, z zadumami najgłębszego, najbardziej osobistego rodzaju na wszystko, od religii i polityki, po poezję ludową i filozofię. Pełen ataków na formę i eksperymentów ze strukturą pojawił się w formie seryjnej aż do jego śmierci. Początkowo zakazany w Polsce przez mocarstwa okupacyjne z powodu krytyki państwa, od tego czasu został wydany w pełnej, nieskróconej formie, a tytuł skrócono do Dzienników.
W 1953 roku ukazała się także Trans-Atlantyk, częściowo autobiograficzna opowieść o młodym pisarzu Witoldu, który wyrusza w podróż oceaniczną do Argentyny. Przyjęta przez lokalną polską społeczność historia kręci się i obraca w sposób, w jaki robią to tylko powieści Gombrwicza, dopóki Witold nie znajdzie się na drugim miejscu w pojedynku. Kontrowersyjna w momencie wydania Trans-Atlantyk zajmuje się ideą narodowości i tym, co to oznacza dla jednostki. Trans-Atlantyk, napisany w niecodziennym stylu, bardziej pasującym do starożytnej formy opowiadania ustnego, popularnej wśród polskiej szlachty wiejskiej, jest często porównywany do Pana Tadeusza (1834) Adama Mickiewicza. Jednak Gombrowicz kiedyś twierdził, że jego pisarstwo jest sprzeczne z Mickiewiczem.
Gombrowicz kontynuował pamiętniki przez lata 50. i 60. Napisał także dwie kolejne powieści Pornographia (1960) i Kosmos (1965). Następnie, po otrzymaniu stypendium, wrócił do Europy. Nastąpiło krótkie zaklęcie w Berlinie Zachodnim, ale Gombrowicz został zmuszony do kontynuacji z powodu oszczerczej kampanii polskich komunistów. Wylądował w Paryżu, gdzie poznał Ritę Labrosse, swoją przyszłą żonę. Osiedlili się w Vence na południu Francji, gdzie Gombrowicz napisał Kosmos. Ta powieść ostatecznie przyniosła mu uznanie, na jakie zasługiwała jego praca, otrzymując prestiżową nagrodę Prix International w 1967 roku. Do tego czasu jego zdrowie pogorszyło się i nie był w stanie w pełni docenić uznania, jakie otrzymywała jego praca.
