W całej Brazylii konflikty lądowe między społecznościami tubylczymi a rolnikami i drwalami nierodzimymi nękają naród od dziesięcioleci. Kooptowane przez bogatych właścicieli ziemskich, agencje rządowe i siły bezpieczeństwa przymykają oczy, pozostawiając rdzenną ludność samą sobie. Choć korzyści ekonomiczne są pozornie ważniejsze niż prawa człowieka rdzennej społeczności kraju, w ubiegłym miesiącu kwestia ta ponownie podniosła swoją brzydką głowę na północno-wschodnim Brazylii, z przerażającym atakiem, który zszokował ludność.
Pod koniec kwietnia w północno-wschodnim brazylijskim stanie Maranhão w wyniku gwałtownej konfrontacji między lokalnymi rolnikami i członkami plemienia Gamela 16 osób zostało rannych. Rdzenni mężczyźni zostali przewiezieni do szpitala z ranami postrzałowymi, połamanymi kośćmi i ciężkimi ranami kłutymi. Dwóch zostało zhakowanych przez maczetę, a trzech rolników również zostało rannych.
Rdzenna kobieta, Brasilia | © Mídia NINJA / Mobilização Nacional Indígena / Flickr
Świadkowie twierdzą, że grupa 30 członków plemienia Gamela weszła po południu na ranczo Ares Pinto, które uważają za część ziemi przodków. Ponieważ obszar był pusty, rozbili obóz.
Kilka godzin później przybył dozorca gospodarstwa, aby znaleźć rdzenne rodziny na terenie posiadłości. Następnie pojechał do pobliskiego miasta, aby zrekrutować pomoc w wypędzeniu ich. Wściekły tłum właścicieli ziemskich przybył następnie na ranczo z dziesiątkami samochodów i motocykli, zdeterminowanych, by wziąć prawo w swoje ręce, czyli wtedy, gdy doszło do przemocy.
„To nie była konfrontacja, to była masakra”, powiedział 60-letni Francisco Gamela. „Kim jesteśmy, mając tylko nasze strzały, przeciwko ich pistoletom?”
Rodzima wioska w Mato Grosso do Sul | © percursodacultura / Flickr
Prawa rdzennych społeczności Brazylii są często łamane z powodu zaniedbania, niekompetencji lub interesów handlowych. FUNAI (Fundação Nacional do Índio), federalna agencja rządowa utworzona w celu ochrony praw ludności rdzennej, od dawna jest kooptowana pod wpływem rolników-właścicieli ziemskich, których przedstawiciele kontrolują około 25% kongresu Brazylii. Ta ingerencja wzrosła w ubiegłym roku pod rządem niewybranego prezydenta Michela Temera, który przejął władzę w wyniku zamachu stanu w 2016 r.
Wyznaczono granice ziem tubylczych, a cięcia rządowe wypaliły FUNAI. Ponieważ agencja już się wyczerpała, dekret podpisany przez pana Temera w kwietniu zlikwidował setki miejsc pracy i zmusił FUNAI do zamknięcia 50 lokalnych jednostek koordynujących. Podczas gdy FUNAI ma poważne problemy polityczne, gwałtowne konflikty przeciwko społecznościom tubylczym występują tylko na obszarach, na których agencja nie ma fizycznej obecności.
Rdzenni działacze, przed którymi stoi policja przed kongresem w Brazylii | © Rogério Assis / Mobilização Nacional Indígena / Apib Comunicação / Flickr
Tydzień po ataku na plemię Gamela prezydent FUNAI Toninho Costa zrezygnował, twierdząc, że odmówił „poddania się politycznej ingerencji” w agencję rządową. Dzięki FUNAI, władzom lokalnym i siłom bezpieczeństwa kontrolowanym przez interesy wiejskie, etnocyd społeczności tubylczych w imię zawłaszczania ziemi został skutecznie zdekryminalizowany. Postęp gospodarczy jest postrzegany jako ważniejszy niż ochrona rdzennej kultury, a przy wsparciu władz rolnicy i drwale czują się usprawiedliwieni wypieraniem plemion z ich rodzinnych ziem, za wszelką cenę.
Mimo że konflikty te nasilały się pod rządami Temera, nie są niczym nowym. W 2012 r. Walka rdzennych mieszkańców Brazylii zyskała ogólnokrajowy zasięg w obliczu trudnej sytuacji plemienia Guarani-Kaiowá, jednej z największych grup ludności rdzennej w kraju, które zostały zmuszone do życia z niewielkimi rezerwatami, w których poziom morderstw jest porównywalny do wojny strefy i wskaźniki samobójstw są astronomiczne.
Ludzie Guarani-kaiowá podczas demonstracji | © Fabio Rodrigues Pozzebom / Agência Brasil Fotografias / Flickr
W październiku 2012 r. Grupa 170 osób z plemienia Guarani-Kaiowá została eksmitowana z brzegu rzeki w Mato Grosso do Sul. W otoczeniu bandytów, zatrudnionych przez rolnika, który legalnie był właścicielem ziemi, grupa sporządziła list do sądów, ogłaszając ich masowe samobójstwo.
Brzmiał on: „Prosimy rząd i federalny wymiar sprawiedliwości, aby nie wydawali zawiadomienia o eksmisji, ale aby wydali nasze masowe samobójstwo i pochowali nas tutaj. Raz na zawsze prosimy o zamówienie naszego całkowitego wyginięcia, a także o wysłanie kilku ciągników do wykopania dużej dziury i zakopania wszystkich naszych ciał. ”
Rada Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych niedawno zażądała od Brazylii przyjęcia bardziej skutecznych metod zwalczania naruszeń praw człowieka, wspominając spory o ziemię między ludnością tubylczą a lokalnym agrobiznesem. Aby jednak utrzymać swoje interesy polityczne i finansowe, rząd (na szczeblu federalnym, stanowym i gminnym) postanawia spojrzeć w drugą stronę.
Rdzenni aktywiści maszerujący na Kongres | © Sam Cowie
Krajowa prasa nie relacjonuje w wystarczającym stopniu tych konfliktów, a gazety koncentrują się na wielkich skandalach związanych z korupcją, które zagrażają przyszłości rządu Michela Temera. Lokalni reporterzy są rutynowo nękani, a wielu ryzykuje życiem, krytykując władze. W latach 2013–2016 22 dziennikarzy zostało zabitych w Brazylii podczas wykonywania zawodu.
Toninho Costa, były prezes FUNAI, ostrzega, że sytuacja może się pogorszyć. „Społeczność tubylcza będzie miała teraz trudne dni. Brazylijczycy muszą się obudzić, są znieczuleni. Zaraz zainicjujemy w tym kraju dyktaturę, którą FUNAI już przeżywa, co nie pozwala fundacji na prowadzenie polityki konstytucyjnej. To naprawdę niepokojące. ”
Rdzenni mieszkańcy Chapada dos Veadeiros | © Oliver Kornblihtt / Ministério da Cultura / Flickr
