W latach 1965–1968 w byłej Czechosłowacji panowała niespotykana dotąd kreatywność i liberalizacja, co przeżywało złoty wiek filmu czechosłowackiego. Patrzymy na najlepszą eksplozję filmowej wyobraźni, która została brutalnie przerwana przez sowiecką inwazję.
Rządząca partia komunistyczna sfinansowała prawie wszystkie filmy Czechosłowacji w latach 50. i 60. XX wieku, jednak publiczne zapotrzebowanie na zmiany pomogło w złagodzeniu traktowania kina przez cenzora i ostatecznie przyniosło okres liberalizacji politycznej, która doprowadziła do Praskiej Wiosny. Niestety trwało to zaledwie siedem miesięcy przed inwazją sił radzieckich w celu przywrócenia „normalizacji”, a większość filmów z tej listy została następnie zakazana, a ich uwolnienie ze skarbca nastąpiło dopiero w 1989 roku.
Na długo przed tym, jak Miloš Forman osiedlił się w Ameryce i zdobył wiele nagród i Oscarów za Lot nad kukułczym gniazdem (1975) i Amadeusza (1984), był być może największym orędownikiem czechosłowackiego kina nowej fali w latach 60. Na jego pionierski styl, znany jako „Szkoła Franco”, duży wpływ wywarł film dokumentalny. Zdecydował się nie rozkoszować się linearną narracją i często wykorzystując mieszankę zarówno aktorów, jak i publiczności, polegał na swoich bohaterach, aby podkreślić społeczne realia czeskiego życia. Zakochana blondynka to doskonały przykład techniki Formana. Z tematami, takimi jak społeczne postrzeganie seksu, popkultura i wyobcowanie pracowników na wsi w Czechosłowacji, A Blonde in Love to wspaniałe połączenie tragedii i czarnej komedii w Europie Wschodniej.
Pierwszy czeski film, który zdobył Oscara za najlepszy film obcojęzyczny, był świetnym przykładem współpracy czesko-słowackiej. Sklep na głównej ulicy to przedostatni i odnoszący największe sukcesy film Ján Kadár i Elmar Klos. Mówiąc najprościej, film opowiada o arianizacji państwa słowackiego podczas II wojny światowej i koncentruje się na Antonie „Tóno” Brtko (Józef Kroner), słowackim cieśle, który stoi przed dylematem przejęcia sklepu prawie niesłyszącej Żydówki (Ida Kamińska) i wynikające z tego konsekwencje. Wciągająca opowieść o sile lub bezsilności społeczności podczas radykalnych wstrząsów społecznych i politycznych; ostrzegam, że może to spowodować wyczerpanie emocjonalne.
Film fabularny Jiříego Menzela to wzruszająca historia o młodym urzędniku o nazwisku Miloš Hrma (Václav Neckář), który pracuje pod koniec drugiej wojny światowej w małej stacji w okupowanej przez Niemców Czechosłowacji. Wykorzystanie okresu zrelaksowanej cenzury komunistycznej Pociągi pod ścisłą obserwacją były kolejnym przykładem Nowej Fali postępującej liberalizacji. Wyuzdane wyczyny Hrmy ujawniają się w dziwacznych epizodach erotycznych, które były radykalne dla politycznie poprawnych czasów i wykazują odważny poziom eksperymentów w portretowaniu tożsamości seksualnej. Arcydzieło Menzela koncentruje się także na historii oczami zwykłego człowieka i nieuniknionych skutkach większego globalnego i politycznego spektrum, które jest poza kontrolą zwykłych ludzi. Jak sam Menzel stanowczo stwierdził: „prawdziwa poezja tego filmu, jeśli w ogóle istnieje, nie leży w samych absurdalnych sytuacjach, ale w zestawieniu z obscenicznością i tragedią”.
Ruka or The Hand jest dziełem polemicznego czechosłowackiego lalkarza Jirrí Trnka i jest powszechnie uważany za jego największe osiągnięcie przez fanów, krytyków i samego człowieka. Komentarz, satyra i protest w sprawie kontroli przez komunistyczne państwo nad twórczością artystyczną został również zauważony z powodu możliwego oczekiwania na praską wiosnę. Ruka odwiedza rzeźbiarza, żądając ukończenia rzeźby; bezlitośnie dręczony ręką rzeźbiarz podejmuje drastyczne i surrealistyczne kroki. Konfrontacyjna i wpływająca animacja, cała jasna i odważna 18 minut Ruka jest dostępna do oglądania online.
Ten feministyczny opus w reżyserii Vĕry Chytilovej emanuje pastelami pop-artu z lat 60. XX wieku. Mocny i dziwaczny film Chytilovej sprawia, że myślisz, że zabrałeś coś, czego nie powinieneś. Nigdzie nie można znaleźć wyróżniającej się fabuły, ale zamiast tego dwie samice, Mary I (Jitka Cerhová) i Mary II (Ivana Karbanová), hałaśliwie niszczą bary i kluby nocne, jednocześnie wykorzystując kocie i starzejące się tłuste koty. Podczas gdy atak na nihilistyczną dekadencję szybko się gubi, Daisies ostatecznie znajduje wygodniejszą drogę z diabelnie szalonym bliźniakiem Marysiem. Chytilová, studium w kinie dla kobiet z subtelnością młota kowalskiego, bada tożsamość płciową w represyjnym i patriarchalnym społeczeństwie.
Bal strażacki był pierwszym kolorowym filmem Miloša Formana i ostatnim filmem zrealizowanym w Czechosłowacji. Będąc tak wybitnym zwolennikiem czeskiej Nowej Fali, został zmuszony do ucieczki z kraju podczas inwazji sowieckiej w sierpniu 1968 r. Następnie Kula Strażaka została „zbanowana na zawsze”, ponieważ zawierała elementy zapalne i antynacjonalistyczne. Zawierając anegdotyczną fabułę, członkowie straży pożarnej planują konkurs piękności jako odesłanie do emerytowanego szefa, który (bez jego wiedzy) ma raka. Nieuchronnie następuje chaos i rzeź, ponieważ wszystko, co może pójść nie tak, działa, a piękno filmu staje się widoczne dzięki zdolności Formana do zestawiania humoru ze śmiechem z melancholijną tragedią.
Konsekwentnie wybierany najlepszy czeski film wszechczasów, epopeja Františka Vláčila podąża za walkami i napięciami walczących średniowiecznych frakcji wśród upadku pogaństwa i rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa w XIII wieku. Niezachwianie realistyczne i pięknie wykonane, ponure zdjęcia doskonale oddają ponure i porywające realia średniowiecza oczami zwykłego chłopa. Niezrównane sceny bitewne Markety Lazarovej uzupełnia dokładna dbałość o szczegóły historyczne. Vláčil podjął lata badań, aby objąć rolę reżysera i przekonał swoich aktorów, by pozostali w charakterze poza planem.
Kolejny film, który nie przetrwał po praskiej wiośnie w 1968 roku, Kremator Juraja Hurza został po premierze zbanowany i nie będzie można go oglądać aż do rozpadu Związku Radzieckiego w 1989 roku. Karel Kopfrkingl (Rudolf Hrušínský), mężczyzna pracujący w krematorium, oddaje się swojej pracy z fanatycznym oddaniem, wierząc, że nie tylko zamienia krew i kość w popiół, ale uwalnia dusze zmarłych do reinkarnacji. Nietrudno jest tutaj wypracować alegorię i symbolikę, zwłaszcza biorąc pod uwagę jej ustawienie w okresie radykalizacji politycznej w Europie w latach 30. XX wieku i ustanowienia partii nazistowskiej. Po części czarna komedia i po części psychologiczny horror Hurz bez trudu przemyka między nimi i zasługuje na swoje miejsce wśród bardziej rozpoznawalnych rówieśników nowej fali.
Ludvik (Randoslav Brzobohatý) jest gorzko żonaty z Anną (Jiřina Bohdalová), po powrocie do domu z kolacji partii komunistycznej (której Ludvik jest starszą postacią), zdają sobie sprawę, że została włamana. Tajemnicze wydarzenia w domu budzą w ich umysłach podejrzenia, a ich słabnące relacje szybko się rozpadają. Nigdy nie podejmowano tak fachowo tematów niezgody małżeńskiej i mechaniki państwa Orweliańskiego. Dwa podmioty, z którymi większość innych reżyserów wyraźnie by sobie poradziła, są sprytnie splecione razem przez dyrektora Karela Kachyňę z efektem obgryzania paznokci. Ucho zapowiedziało nawiedzające życie innych (2006), koncentrując się na prywatnej tragedii publicznej paranoi.
Jedynym nie-filmem New Wave na tej liście, tym surrealistycznym opowiadaniem najsłynniejszej powieści Lewisa Carrolla „Przygody Alicji w krainie czarów” w reżyserii Jana Švankmajera, jest film, którego Tim Tim Burton marzył. To nie bajka, a bardziej niesamowity koszmar na jawie. Alicja zawiera taksidermistę, białego królika i gąsienicę wykonaną ze skarpety, sztuczne zęby i szklane oczy, alarmująco ożywione dzięki animacji zatrzymania płynów. Wspaniale zagrana przez ośmioletnią Kristýnę Kohoutová z niemal hipnotyzującą i pustą osobowością, która jest doskonale uzupełniona tonem filmu, będziesz kopać ogród z tyłu, aby ją uratować, zanim kredyty przestaną płynąć.
